Vương quốc Tây Ban Nha hay Spain Espãna(Reine de Espãna) là quốc gia rộng lớn nhất Nam Âu, đứng thứ 5 ở Châu Âu về diện tích chỉ sau Nga, Thổ Nhĩ Kỳ, Ucraina và Pháp. Tây Ban Nha chiếm một góc lớn nhất của bán đảo Iberian( Gồm Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha ). Tây Ban Nha có dân số trên 40 triệu người ( thấp hơn Pháp và Ý ) trong đó tỷ lệ dân số thành thị là (80%) bằng United States và cao hơn Pháp.
Lãnh thổ Tây Ban Nha trải dài từ vịnh Biscay, giáp biên giới với Pháp và Andorra ở phía đông bắc tới eo biển Gibraltar chung với Marốc ở phía nam; từ phía tây giáp Bồ Đào Nha và biển Đại Tây Dương tới biển Địa Trung Hải ở phía đông. Một số đảo nhỏ nằm gần lãnh thổ Marốc cũng nằm dưới sự quản lý của Tây Ban Nha. Giống như người gác cổng biển Địa Trung Hải, Tây Ban Nha nằm ở yết hầu trên con đường thông thương trên biển từ Á, Âu, Phi sang châu Mỹ. Vị trí địa lý tuyệt vời của Tây Ban Nha quả là có một không hai trên thế giới.
Lãnh thổ Tây Ban Nha có hình ngũ giác với bốn mặt giáp biển. Phía trong lục điạ bị chia cắt thành nhiều phần bởi các dãy núi rất dài. Địa hình khá đa dạng với cao nguyên rộng lớn xen kẽ với những đồng bằng và thung lũng hẹp cùng với một hệ thống sông ngòi chằng chịt . Với đặc điểm lãnh thổ như vậy Tây Ban Nha cũng có những điều kiện khí hậu đất đai khá đa dạng với các đặc điểm của miền biển, miền núi và cao nguyên - Tây Ban Nha giống như một thế giới thu nhỏ. Là một nước có điều kiện tự nhiên rất phong phú, đa dạng cùng với những nguồn khoáng sản rất có giá trị như dầu mỏ, khí đốt , các loại quặng... và các loại khoáng sản quý hiếm khác chưa được khai thác hết.
Người Tây Ban Nha là những người đầu tiên đặt chân lên châu Mỹ và thiết lập những hệ thống thuộc địa khổng lồ bên ngoài lãnh thổ của mình. Là đế chế mạnh nhất châu Âu từ thế kỷ 16 đến đầu 17 nhưng càng về sau này càng mất dần ảnh hưởng về mặt chính trị. Những năm đầu và giữa thế kỷ 20, TBN đã trải qua những cuộc nội chiến liên miên và thời thống trị của chế độ quân chủ độc tài Francisco Franco. Cho đến cuối những năm 70 đã đánh dấu sự trở lại của TBN - Người khổng lồ ngủ quên.
Đặc điểm Lịch sử - Xã hội TBN
Tính đa dạng và đan xen là đặc điểm nổi bật nhất ở Tây Ban Nha. Đó là sự đan xen giữa quá khứ và hiện tại, sự giao thoa của các nền văn minh. Dấu tích của chúng tồn tại trong các công trình xây dựng, các di tích, di vật, và trong lòng xã hội Tây Ban Nha.
Về mặt xã hội: về cơ bản, Tây Ban Nha là sự pha trộn giữa những đặc điểm của người bản xứ Iberian với những đế chế đã từng cai trị vùng đất này bao gồm những người La Mã, Giéc manh, Arập hồi giáo, Marốc... Bên cạnh đó xã hội Tây Ban Nha hiện tại vẫn tồn tại những tộc người còn gìn giữ được những đặc điểm riêng về văn hoá ngôn ngữ như Catalan, Galician, Basque, Gypsy...Những đặc điểm này dẫn đến sự đa dạng về tôn giáo ở TBN như Thiên chúa giáo(97%), Tin lành, Do thái, Hồi giáo... Đó là những khác biệt chính phân biệt Tây Ban Nha với các nước Tây Âu khác.
Nói đến Tây Ban Nha không thế không nói đến tầm ảnh hưởng quốc tế của ngôn ngữ Tây Ban Nha. Tiếng TBN là một trong những ngôn ngữ phổ biến nhất thế giới cùng với tiếng Anh và tiếng Pháp. Có trên 350 triệu người trên thế giới nói tiếng TBN. Nó trở thành ngôn ngữ chính thức của TBN và nhiều nước khác trên thế giới: Argentina, Bolivia, Chile, Colombia, Costa Rica, Cuba, the Dominican Republic, Ecuador, El Salvador, Equatorial Guinea, Guatemala, Honduras, Mexico, Nicaragua, Panama, Paraguay, Peru, Uruguay, and Venezuela, Puerto Rico ... Ngoài ra, nó còn được sử dụng rất rộng rãi tại: Canada, Morocco, Philippines, Mỹ...
Chính trị
Tây Ban Nha là quốc gia quân chủ lập hiến với Quốc vương (Vua Juan Carlos I) là người đứng đầu đất nước (cha truyền con nối) và nắm lực lượng vũ trang. Quyền lực hành pháp do thủ tướng (Người đứng đầu chính phủ) đảm nhiệm; người được đề cử bởi Vua và được nghị viện chấp thuận thông qua bầu cử . Thủ tướng lại chỉ định nội các của mình; Ngoài ra còn có một hội đồng quốc gia cố vấn cho thủ tướng chính phủ. Thủ tướng là người quản lý và giải quyết các công việc của quốc gia do đó thực ra thủ tướng là người có quyền lực chính ( Vua có quyền lực nhất định đối với các vấn đề lập hiến và nắm quân đội...)
Cơ quan lập pháp là nghị viện Tây Ban Nha, bao gồm: thượng viện và hạ viện có nhiệm kỳ 4 năm. Các đảng phái chính bao gồm: Đảng công nhân xã hội (PSOE), các liên minh cánh tả(IU), Đảng dân chủ tự do (PP)... và các đảng phái có tính chất địa phương khác như đảng dân tộc của vùng Catalan, Galician, và xứ Basque...
Tây Ban Nha có 50 tỉnh trong 17 vùng tự trị trong đó có các vùng chính như: Madrid, Catalonia, Valencia, Basque, Aragón, Galicia, Castilla y León,Castilla - La Mancha, Extremadura, Murca, Andalucía...
Các thành phố lớn bao gồm:
Madrid (trên 3 triệu dân), Barcelona (gần 2 triệu dân), Valencia (hơn 1 triệu dân), Seville (gần 1 triệu), Zaragoza (gần 1 triệu), Bilbao (hơn 5 trăm ngàn)
Tây Ban Nha là nước có tiềm lực quốc phòng an ninh rất mạnh. Một phần do phải tăng cường lực lượng trấn áp các phong trào ly khai trong nước; mặt khác cũng còn nhiều vùng lãnh thổ có tranh chấp với bên ngoài. 2 lực lượng mạnh nhất của Tây Ban Nha là Không quân và Hải quân có sự hỗ trợ của Mỹ. TBN là một trong những thành viên tích cực nhất của NATO. Tuy không phải là một cường quốc về kinh tế nhưng Tây Ban Nha lại có một tầm ảnh hưởng quốc tế về chính trị và gần đây đang được phát huy tối đa cũng một phần nhằm phục vụ các lợi ích kinh tế của mình.
Đường lối ngoại giao của Tây Ban Nha là đa dạng hoá, đa phương hoá. Đặc biệt phát triển quan hệ với EU, NATO, Mỹ và trong hệ thống các quốc gia nói tiếng Tây Ban Nha. Dùng ảnh hưởng chính trị để phục vụ lợi ích kinh tế là đường lối chiến lược của Tây Ban Nha.
Kinh tế
Tây Ban Nha nằm trong số 25 quốc gia công nghiệp phát triển nhất thế giới. Tốc độ tăng GDP là gần 3% mỗi năm, thuộc loại cao ở Châu âu vì Tây Ban Nha là nước còn rất nhiều tiềm năng chưa được tận dụng hết. GDP trên đầu người đứng hàng thứ 25 trên thế giới. Tỷ lệ lạm phát khá cao trong số những nước công nghiệp phát triển ở châu Âu (3.6%). Tỷ lệ thất nghiệp rất cao (13.0%) do có cơ cấu dân số trẻ. Thâm hụt cán cân thương mại hàng năm chiếm khoảng 2,5% GDP. Cơ cấu kinh tế 68,7% DV, 27,6% CN, 3,8% NN. Trung bình có 450 Tivi, 500 ôtô, 160 nhà cung cấp dịch vụ Internet trên 1.000 dân.
Bước phát triển thần kỳ của kinh tế Tây Ban Nha diễn ra từ 60-74 khi đạt tốc độ phát triển bình quân 6.6%/năm; đứng thứ 2 thế giới thời đó chỉ sau Nhật Bản. Đường lối kinh thế hiện nay của Tây Ban Nha là mở rộng hợp tác và tăng cường hội nhập kinh tế, đặc biệt với các nước G8, EU, WTO, Khối các quốc gia nói tiếng Tây Ban Nha, Đông Bắc Á và Đông Nam Á... Tây Ban Nha đang không ngừng nâng cao ảnh hưởng chính trị để phục vụ các lợi ích kinh tế toàn cầu của mình.
Tây Ban Nha có thế mạnh ở các sản phẩm nông nghiệp (nho, khoai tây, lúa mạch, lúa mì, dầu ô liu, rượu...), ngư nghiệp ( thuỷ hải, sản...) Trong công nghiệp, Tây Ban Nha đặc biệt có thế mạnh trong khai thác than đá, các loại quặng; cũng như khai thác và chế biến dầu mỏ; ngoài ra các ngành rất có truyền thống như dệt may, luyện kim, hoá chất, xi măng, đóng tàu... Các đối tác ngoại thương chính bao gồm: Pháp, Đức, Ý, Mỹ, Anh, Bồ Đào Nha, Bỉ, Nhật Bản...
2 tập đoàn có tiếng nhất của Tây Ban Nha được biết đến trên thế giới là Repsol (chế biến dầu mỏ) và Telefónica de Espãna (viễn thông).
Đơn vị tiền tệ trước đây là đồng Peseta(PTA) hiện nay đã được thay thế hoàn toàn bằng đồng Euro. Các trung tâm chứng khoán chính là Madrid, Barcelona, Valencia, Bilbao. Thủ đô Madrid đang phát triển để trở thành một trung tâm tài chính lớn của thế giới.
Tây Ban Nha đặc biệt phát triển về du lịch và là một trong những điểm đến hấp dẫn nhất thế giới cùng với Pháp và Ý. Đây là một ngành kinh tế đặc biệt quan trọng của Tây Ban Nha.
Giáo dục, Y tế và phúc lợi xã hội khác
Tuổi thọ trung bình của người dân Tây Ban Nha là 78,9 tuổi bằng với nước láng giềng là Pháp. Các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ được cung cấp bởi cả chính phủ và hệ thống tư nhân. Trung bình 267 người dan thì có một bác sĩ. Chính phủ Tây Ban Nha rất chú trọng cung cấp tốt nhất các loại hình bảo hiểm như: Thất nghiệp, hưu trí, ốm đau, thai sản, và các rủi ro khác...; ngoài ra còn có rất nhiều các quỹ cho nguời nghèo, hỗ trợ giáo dục mầm non, cũng như hỗ trợ hệ thống y tế tư nhân...
Tỷ lệ biết chữ ở Tây Ban Nha là 99,8% ; có hơn 30 trường đại học ( phần lớn là trường công lập ). Các trường đại học chính bao gồm ĐH Madrid, ĐH Bách khoa Madrid, ĐH Barcelona, ĐH Bách Khoa Catalunya, ĐH Granada, ĐH Salamanca, ĐH Seville, ĐH Valencia...
Lãnh thổ Tây Ban Nha trải dài từ vịnh Biscay, giáp biên giới với Pháp và Andorra ở phía đông bắc tới eo biển Gibraltar chung với Marốc ở phía nam; từ phía tây giáp Bồ Đào Nha và biển Đại Tây Dương tới biển Địa Trung Hải ở phía đông. Một số đảo nhỏ nằm gần lãnh thổ Marốc cũng nằm dưới sự quản lý của Tây Ban Nha. Giống như người gác cổng biển Địa Trung Hải, Tây Ban Nha nằm ở yết hầu trên con đường thông thương trên biển từ Á, Âu, Phi sang châu Mỹ. Vị trí địa lý tuyệt vời của Tây Ban Nha quả là có một không hai trên thế giới.
Lãnh thổ Tây Ban Nha có hình ngũ giác với bốn mặt giáp biển. Phía trong lục điạ bị chia cắt thành nhiều phần bởi các dãy núi rất dài. Địa hình khá đa dạng với cao nguyên rộng lớn xen kẽ với những đồng bằng và thung lũng hẹp cùng với một hệ thống sông ngòi chằng chịt . Với đặc điểm lãnh thổ như vậy Tây Ban Nha cũng có những điều kiện khí hậu đất đai khá đa dạng với các đặc điểm của miền biển, miền núi và cao nguyên - Tây Ban Nha giống như một thế giới thu nhỏ. Là một nước có điều kiện tự nhiên rất phong phú, đa dạng cùng với những nguồn khoáng sản rất có giá trị như dầu mỏ, khí đốt , các loại quặng... và các loại khoáng sản quý hiếm khác chưa được khai thác hết.
Người Tây Ban Nha là những người đầu tiên đặt chân lên châu Mỹ và thiết lập những hệ thống thuộc địa khổng lồ bên ngoài lãnh thổ của mình. Là đế chế mạnh nhất châu Âu từ thế kỷ 16 đến đầu 17 nhưng càng về sau này càng mất dần ảnh hưởng về mặt chính trị. Những năm đầu và giữa thế kỷ 20, TBN đã trải qua những cuộc nội chiến liên miên và thời thống trị của chế độ quân chủ độc tài Francisco Franco. Cho đến cuối những năm 70 đã đánh dấu sự trở lại của TBN - Người khổng lồ ngủ quên.
Đặc điểm Lịch sử - Xã hội TBN
Tính đa dạng và đan xen là đặc điểm nổi bật nhất ở Tây Ban Nha. Đó là sự đan xen giữa quá khứ và hiện tại, sự giao thoa của các nền văn minh. Dấu tích của chúng tồn tại trong các công trình xây dựng, các di tích, di vật, và trong lòng xã hội Tây Ban Nha.
Về mặt xã hội: về cơ bản, Tây Ban Nha là sự pha trộn giữa những đặc điểm của người bản xứ Iberian với những đế chế đã từng cai trị vùng đất này bao gồm những người La Mã, Giéc manh, Arập hồi giáo, Marốc... Bên cạnh đó xã hội Tây Ban Nha hiện tại vẫn tồn tại những tộc người còn gìn giữ được những đặc điểm riêng về văn hoá ngôn ngữ như Catalan, Galician, Basque, Gypsy...Những đặc điểm này dẫn đến sự đa dạng về tôn giáo ở TBN như Thiên chúa giáo(97%), Tin lành, Do thái, Hồi giáo... Đó là những khác biệt chính phân biệt Tây Ban Nha với các nước Tây Âu khác.
Nói đến Tây Ban Nha không thế không nói đến tầm ảnh hưởng quốc tế của ngôn ngữ Tây Ban Nha. Tiếng TBN là một trong những ngôn ngữ phổ biến nhất thế giới cùng với tiếng Anh và tiếng Pháp. Có trên 350 triệu người trên thế giới nói tiếng TBN. Nó trở thành ngôn ngữ chính thức của TBN và nhiều nước khác trên thế giới: Argentina, Bolivia, Chile, Colombia, Costa Rica, Cuba, the Dominican Republic, Ecuador, El Salvador, Equatorial Guinea, Guatemala, Honduras, Mexico, Nicaragua, Panama, Paraguay, Peru, Uruguay, and Venezuela, Puerto Rico ... Ngoài ra, nó còn được sử dụng rất rộng rãi tại: Canada, Morocco, Philippines, Mỹ...
Chính trị
Tây Ban Nha là quốc gia quân chủ lập hiến với Quốc vương (Vua Juan Carlos I) là người đứng đầu đất nước (cha truyền con nối) và nắm lực lượng vũ trang. Quyền lực hành pháp do thủ tướng (Người đứng đầu chính phủ) đảm nhiệm; người được đề cử bởi Vua và được nghị viện chấp thuận thông qua bầu cử . Thủ tướng lại chỉ định nội các của mình; Ngoài ra còn có một hội đồng quốc gia cố vấn cho thủ tướng chính phủ. Thủ tướng là người quản lý và giải quyết các công việc của quốc gia do đó thực ra thủ tướng là người có quyền lực chính ( Vua có quyền lực nhất định đối với các vấn đề lập hiến và nắm quân đội...)
Cơ quan lập pháp là nghị viện Tây Ban Nha, bao gồm: thượng viện và hạ viện có nhiệm kỳ 4 năm. Các đảng phái chính bao gồm: Đảng công nhân xã hội (PSOE), các liên minh cánh tả(IU), Đảng dân chủ tự do (PP)... và các đảng phái có tính chất địa phương khác như đảng dân tộc của vùng Catalan, Galician, và xứ Basque...
Tây Ban Nha có 50 tỉnh trong 17 vùng tự trị trong đó có các vùng chính như: Madrid, Catalonia, Valencia, Basque, Aragón, Galicia, Castilla y León,Castilla - La Mancha, Extremadura, Murca, Andalucía...
Các thành phố lớn bao gồm:
Madrid (trên 3 triệu dân), Barcelona (gần 2 triệu dân), Valencia (hơn 1 triệu dân), Seville (gần 1 triệu), Zaragoza (gần 1 triệu), Bilbao (hơn 5 trăm ngàn)
Tây Ban Nha là nước có tiềm lực quốc phòng an ninh rất mạnh. Một phần do phải tăng cường lực lượng trấn áp các phong trào ly khai trong nước; mặt khác cũng còn nhiều vùng lãnh thổ có tranh chấp với bên ngoài. 2 lực lượng mạnh nhất của Tây Ban Nha là Không quân và Hải quân có sự hỗ trợ của Mỹ. TBN là một trong những thành viên tích cực nhất của NATO. Tuy không phải là một cường quốc về kinh tế nhưng Tây Ban Nha lại có một tầm ảnh hưởng quốc tế về chính trị và gần đây đang được phát huy tối đa cũng một phần nhằm phục vụ các lợi ích kinh tế của mình.
Đường lối ngoại giao của Tây Ban Nha là đa dạng hoá, đa phương hoá. Đặc biệt phát triển quan hệ với EU, NATO, Mỹ và trong hệ thống các quốc gia nói tiếng Tây Ban Nha. Dùng ảnh hưởng chính trị để phục vụ lợi ích kinh tế là đường lối chiến lược của Tây Ban Nha.
Kinh tế
Tây Ban Nha nằm trong số 25 quốc gia công nghiệp phát triển nhất thế giới. Tốc độ tăng GDP là gần 3% mỗi năm, thuộc loại cao ở Châu âu vì Tây Ban Nha là nước còn rất nhiều tiềm năng chưa được tận dụng hết. GDP trên đầu người đứng hàng thứ 25 trên thế giới. Tỷ lệ lạm phát khá cao trong số những nước công nghiệp phát triển ở châu Âu (3.6%). Tỷ lệ thất nghiệp rất cao (13.0%) do có cơ cấu dân số trẻ. Thâm hụt cán cân thương mại hàng năm chiếm khoảng 2,5% GDP. Cơ cấu kinh tế 68,7% DV, 27,6% CN, 3,8% NN. Trung bình có 450 Tivi, 500 ôtô, 160 nhà cung cấp dịch vụ Internet trên 1.000 dân.
Bước phát triển thần kỳ của kinh tế Tây Ban Nha diễn ra từ 60-74 khi đạt tốc độ phát triển bình quân 6.6%/năm; đứng thứ 2 thế giới thời đó chỉ sau Nhật Bản. Đường lối kinh thế hiện nay của Tây Ban Nha là mở rộng hợp tác và tăng cường hội nhập kinh tế, đặc biệt với các nước G8, EU, WTO, Khối các quốc gia nói tiếng Tây Ban Nha, Đông Bắc Á và Đông Nam Á... Tây Ban Nha đang không ngừng nâng cao ảnh hưởng chính trị để phục vụ các lợi ích kinh tế toàn cầu của mình.
Tây Ban Nha có thế mạnh ở các sản phẩm nông nghiệp (nho, khoai tây, lúa mạch, lúa mì, dầu ô liu, rượu...), ngư nghiệp ( thuỷ hải, sản...) Trong công nghiệp, Tây Ban Nha đặc biệt có thế mạnh trong khai thác than đá, các loại quặng; cũng như khai thác và chế biến dầu mỏ; ngoài ra các ngành rất có truyền thống như dệt may, luyện kim, hoá chất, xi măng, đóng tàu... Các đối tác ngoại thương chính bao gồm: Pháp, Đức, Ý, Mỹ, Anh, Bồ Đào Nha, Bỉ, Nhật Bản...
2 tập đoàn có tiếng nhất của Tây Ban Nha được biết đến trên thế giới là Repsol (chế biến dầu mỏ) và Telefónica de Espãna (viễn thông).
Đơn vị tiền tệ trước đây là đồng Peseta(PTA) hiện nay đã được thay thế hoàn toàn bằng đồng Euro. Các trung tâm chứng khoán chính là Madrid, Barcelona, Valencia, Bilbao. Thủ đô Madrid đang phát triển để trở thành một trung tâm tài chính lớn của thế giới.
Tây Ban Nha đặc biệt phát triển về du lịch và là một trong những điểm đến hấp dẫn nhất thế giới cùng với Pháp và Ý. Đây là một ngành kinh tế đặc biệt quan trọng của Tây Ban Nha.
Giáo dục, Y tế và phúc lợi xã hội khác
Tuổi thọ trung bình của người dân Tây Ban Nha là 78,9 tuổi bằng với nước láng giềng là Pháp. Các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ được cung cấp bởi cả chính phủ và hệ thống tư nhân. Trung bình 267 người dan thì có một bác sĩ. Chính phủ Tây Ban Nha rất chú trọng cung cấp tốt nhất các loại hình bảo hiểm như: Thất nghiệp, hưu trí, ốm đau, thai sản, và các rủi ro khác...; ngoài ra còn có rất nhiều các quỹ cho nguời nghèo, hỗ trợ giáo dục mầm non, cũng như hỗ trợ hệ thống y tế tư nhân...
Tỷ lệ biết chữ ở Tây Ban Nha là 99,8% ; có hơn 30 trường đại học ( phần lớn là trường công lập ). Các trường đại học chính bao gồm ĐH Madrid, ĐH Bách khoa Madrid, ĐH Barcelona, ĐH Bách Khoa Catalunya, ĐH Granada, ĐH Salamanca, ĐH Seville, ĐH Valencia...
