Tôi ko hiểu nhiều về kiến trúc cổ,nhưng xin đại ý nói qua về Gothic và Roman bằng kiến thức ọp ẹp của mình.
Thuật ngữ Gothic
Thuật ngữ "kiến trúc Gothic" sự thật là không liên quan gì đến người Goth trong lịch sử. Đây là một từ mang ý miệt thị bắt nguồn từ khoảng năm 1530, Giorgio Vasari dùng từ này để mô tả những gì mà ông cho là "thô lỗ", "mọi rợ".
Kiến trúc Gothic ra đời sau thời kì kiến trúc Roman. Khoảng năm 1200 sau Công Nguyên, dân châu Âu bắt đầu xây nhà thờ và cung điện theo kiểu kiến trúc Gothic.
KT ROMAN:
Ra đời và phát triển
Một thời gian sau khi Đế chế La Mã sụp đổ, các nhà nước Đông và Tây Âu lâm vào một thời kì đen tối, các nhà nước phong kiến được thành lập trong đó có sự ra đời của triều đại Carolingian. Năm 800, khi Charlemagne đăng quang hoàng đế, đế quốc này tồn tại được một thời gian ngắn cho đến khi bị người Normandes xâm lược (từ năm 843 đến năm 911).
Nền kiến trúc Trung và Tây Âu thế kỷ 11 và thế kỷ 12 có tên gọi là kiến trúc Roman, hay phong cách Roman. Kiến trúc Roman trải dài trên một bình diện rộng, phát triển chủ yếu ở các nước Tây Âu và Trung Âu, gồm Pháp, Anh, Ý, Bỉ, Hà Lan, Tây Ban Nha... khi các thành phố đã bắt đầu gượng dậy nhưng bộ mặt kiến trúc nhiều công trình còn thô sơ.
Nến văn hóa đô thị lúc bấy giờ không khác xa với văn hóa lãnh địa nông thôn trước đó ít lâu, vì các tầng lớp dân đô thị cũng vừa mới ở nông thôn ra, họ đã là các thế hệ thị dân đầu tiên.
Tuy vậy, từ thế kỷ 10, nông nghiệp và thủ công nghiệp đã phục hồi và phát triển, người dân đã xây nhà không chỉ bằng gỗ, mà còn bằng gạch, đá, để "xây nhà như người La Mã cổ đại".
Hơn mười quốc gia dân tộc ở Trung Âu và Tây Âu đã chính thức tiến vào xã hội phong kiến, với nền kinh tế tự nhiên và trật tự xã hội tương đối ổn định.
[sửa] Đặc điểm và loại hình kiến trúc
Vào giai đoạn Roman tiền kỳ, mái nhà được làm bằng gỗ và rất dễ cháy nên thời kỳ này không còn để lại nhiều vết tích cho đời sau. Thời gian tiếp theo, kiến trúc Roman dần dần tiến thêm một số bước mới, để nhận biết được kiến trúc Roman ta có thể căn cứ những đặc điểm sau:
* Chịu ảnh hưởng của kiến trúc La Mã cổ đại và kiến trúc Byzantyne, do một số khu vực của kiến trúc Roman nằm trong biên giới đế chế La Mã trước đây.
* Kiến trúc có số lượng không nhiều, nằm rải rác ở các địa phương.
* Loại hình kiến trúc không đa dạng, phần lớn là kiến trúc tôn giáo như nhà thờ, tu viện và các nhà ở và công trình kiến trúc có tính phòng thủ của giai cấp phong kiến.
* Kiến trúc không có quy mô lớn và cầu kỳ như kiến trúc La Mã cổ đại. Phần nhiều công trình có mặt ngoài thô ráp, ít yếu tố trang trí, kiến trúc nặng nề, sử dụng cửa đi và cửa sổ kích thước nhỏ.
* Về kết cấu, sử dụng nhiều cuốn cửa trụ, vòm nôi và vòm bán cầu, các loại mái vòm được làm bằng đá và kĩ thuật còn hạn chế nên mặt bằng kiến trúc các bộ phận thường chỉ là vuông, tròn hoặc hình chữ thập La tinh.
* Phía Tây nhà thờ Roman thường nổi bật lên hai hay nhiều tháp cao, những tháp này có hình trụ tròn hoặc có dáng hình học, trong khi đó ở phía Đông thân nhà thờ được cắt bằng một cánh ngang.
* Bàn thờ được đặt ở phía Đông của nhà thờ để hướng về phía Jerusalem và tầng hầm mộ đặt dưới thành phần này của kiến trúc.
Ở trên theo Wikipedia
Đại lọai có thể hiểu đơn giản như sau:
Roman,hay Romantic,chắc chỉ cần nói đến từ này là mọi người có thể hiểu tương đối đúng về ý nghĩa của nó,Đế chế La Mã,mà nói chính thức ở đây là nước Ý và các vùng lân cận Nam Âu được thừa hưởng gần như hoàn toàn nền Nghệ thuật và Kiến trúc Hy Lạp cổ đại,với bản chất của nó là Tượng người,điêu khắc,các thức cột(Ionic là chủ yếu) cùng những nét văn hóa theo kiểu Đa Thần cổ xưa,với các hình tượng đậm tính thuần tục của các vị thần do được hóa thân từ Hình người kết hợp với thiên nhiên mà ra.
Từ đó có thể thấy được sự mềm mại,thuần khiết hay (rất khó giải thích bằng từ)...
Chúng ta hãy nói về phong cách của Nesta đi vậy,hoặc Baggio để gán cho phong cách này.
Còn Đế Chế La Mã cũng đã chuyển đổi nó phù hợp hơn với cái tính cách "Đế Quốc" của mình,làm cho phong cách Hy Lạp đàn ông hơn,mạnh mẽ hơn và kì vĩ hơn.Người Hy Lạp có những vận động trường để tổ chức Olympic,còn người La Mã có Coloseum để tổ chức giác đấu,các công trình Roman vẫn dựa trên các chi tiết mềm mại như các vòm cong,các cành nguyệt quế,tượng phụ nữ,... nhưng họ xây dựng với quy mô lớn hơn,hoành tráng hơn và vĩ đại hơn để tỏ rõ sức mạnh của mình,bên cạnh đó từ thời Augustus,Roma phát triển rất rực rỡ với đường biên lãnh thổ mệnh mông,họ tổ chức cai trị và đặt nền ảnh hưởng của mình ở bất cứ nơi đâu họ đến bằng các công trình rất kì vĩ,mạnh mẽ,thức cột Doric(thức cột trơn,ko hoa văn,chỉ có bệ và cột) được sử dụng đại trà ở những nơi như thế để tạo nên sự vững chãi và kính sợ(còn ở Rome thức cột vẫn có các hoa văn,vòng nguyệt quế và các gờ cột).
Đó là Del Piero.Vẫn hào hoa nhưng rất đàn ông.
Khi La Mã sụp đổ,Châu Âu trở nên hỗn loạn,cho đến TK 10,như phần Wiki đã trích ở trên,bước vào thời phong kiến chính thức.Những tàn dư của phong cách La Mã vẫn còn ảnh hưởng rất lớn trong toàn Châu Âu mà vốn xưa là thuộc địa của họ,chỉ có điều xã hội thay đổi khiến các công trình và tính chất của nó phải thay đổi.
Các xứ,với sự ra đời của lãnh chúa quản lý trong một vùng nhỏ,tuy vẫn có Vua nhưng thời đó,sự cạnh tranh quyền lực và nắm quân đội sự thực trong tay các lãnh chúa này,họ loại bỏ khái niệm đô thị,thành thị mà thời La Mã rất phát triển để xây dựng những tòa lâu đài nguy nga hoành tráng cho riêng mình,quân đội của mình và phòng thủ ở ngay trong đó,xung quanh vùng đất của họ bên ngoài tòa lâu đài chỉ là nông thôn và nông thôn,ko có đô thị,từ đây bắt đầu xuất hiện các kiến trúc cung điện nguy nga lộng lẫy nhưng cũng rất u tôi và hoành tráng,do tính chất phải phòng thủ vững chắc nên nó thường nằm trên địa thế hiểm trở nhất,như núi đá,vách đá,...
Thời đó đã khai sinh ra 2 khái niệm nổi tiếng:
-Chức tước:Nam tước là bé nhất,rồi Tử tước, Bá tước là cao nhất.Và càng cao tức càng giàu có,càng giàu có tức lâu đài càng to,lâu đài càng to tức lãnh chúa càng có quyền lực(Vua ban) và uy tín cao.
-Thập tự chinh:khái niệm này xuất hiện từ trước đó,thời Charlemange,nhưng nó được định hình rõ nét nhất vào thời kì này,và trong 3 Thế kỷ này cũng xảy ra nhiều cuộc Thập tự chinh nhất.Các vị Vua khi đánh trận sẽ tập hợp quân đội của các lãnh chúa thành một để đi đánh.Cũng vì lãnh chúa có quyền lực rất lớn như vậy nên sự thực,Vua các thời kì này đều khá yếm thế.
Đây được lịch sử gọi là "Đêm dài Trung Cổ"
Và có thể thấy quá trình lịch sử xaỷ ra như vậy,nên phong cách từ Hy Lạp- La Mã -Roman đã có những bước chuyển mình dần dần phù hợp với xã hội đương thời.
Phong cách Gothic dần dần ra đời từ đó.Điểm nổi bật của nó là do sự xuất phát từ nhu cầu xây thành quách kiến cố,thể hiện quyền lực cao và khả năng phòng thủ vững chắc,cho nên các đường cong,hay những mái vòm,thức cột dần biến mất.Các họa tiết trang trí cũng vậy.
Thành quách bắt đầu xuất hiện những tháp canh nhọn hoắt thể hiện sự lạnh lùng và vững chãi,những đường gấp khúc khuỷu và vuông vắn cũng lộ diện,họa tiết trang trí ở mặt tường lâu đài bị loại bỏ,những tòa thấp ở trong cùng được xây dựng cao lớn hơn,có trang trí vì do nó mang tính khẳng định quyền lực nhiều hơn là phòng thủ như tháp ở bên ngoài nên những hình trang trí rất sắc nhọn,gãy khúc.Ô cửa lớn hơn vì cần phải đón gió và bên trong càng nhiều càng tốt,vì các tòa lâu đài xây tường rất dày.
Sau này,khi thời kỳ mà mà những Donatello,Leónard da Vinci,Michelangielo,Rafael(theo đúng thứ tự xuất hiện của họ) thống trị nền Nghệ thuật suốt hơn 300 năm,xã hội đã thực sự ổn định hơn và quyền lực tập trung về Vua nhiều hơn,con người ta dần dà nhớ lại thời đại La Mã hoàng kim.Nền Nghệ thuật như Mỹ thuật,điêu khắc,kiến trúc được giải phóng và phát triển trở lại,các thành thị dần hình thành,những Chúa thành tuy vẫn còn nhưng chỉ còn an nhàn với cái lốt Quý tộc cực kì giàu có,đã hiểu ra rằng việc Thành thị phát triển sẽ giúp họ thu được nhiều thuế hơn là đi đánh trận,vậy là một lần nữa,nước Ý đi đầu trong thời kỳ Phục Hưng.
Kiến trúc Gothic tiếp tục tồn tại và tiếp tục biến đổi.
Sẽ có người tự hỏi,tại sao Gothic được sinh ra từ những lãnh Chúa và nhu cầu về phòng thủ trong Chiến tranh lại tồn tại được trong thời đại Tự do Nghệ thuật và đầy phóng khoáng.
Xin thưa,Gothich vốn dĩ tồn tại được vì nó đã để lại nhiều mẫu mực sau này cho con người noi theo.Nó có thể xuất hiện bởi những bộ óc quân phiệt hiếu chiến,nhưng nhờ đó là mà được đơn giản đi và dễ dàng xây dựng hơn,xây nhanh hơn cũng như hiệu quả hơn.Vì vậy việc đô thị phát triển,thì lĩnh vực xây dựng cũng rất phát triển theo( như đô thị hóa vậy),nên người dân muốn xây dựng một cách công nghiệp hóa hơn trước đây,và Gothich đáp ứng được nhu cầu đó của họ,bên cạnh đó Nghệ thuật và sự Thinh vượng sẽ luôn sản sinh ra rất nhiều Nhà Thờ,Nhà Mồ cho các Quý tộc,các Forum,các Quảng trường,Nhà hát,...
Các tháp nhon tiếp tục được sử dụng vì nó luôn mang vẻ vững chắc,vươn lên mạnh mẽ với thái độ của bề trên,quy mô công trình,đặc biệt là Nhà thờ vẫn rất to lớn,hoành tráng,nên Giáo Hội rất thích thú với việc cắm lên trên nó cây thập giá để tôn thêm vẻ đẹp thần thánh của Chúa trời,điều mà Giáo Hội đã là suốt cả ngàn năm qua.Các cửa sổ vẫn được mở rất lớn để lấy ánh sáng,điều kiện khí hậu ôn hòa cho phép Châu Âu thích thú với anh nắng dịu nhẹ của họ(còn ở VN hoàn toàn ngược lại,ánh nắng rất có hại)
Tuy nhiên,bên cạnh đó trào lưu Phục Hưng cũng đã cải tạo KT Gothich bằng cách đắp lên nó những mặt tiền thêm các hoa văn,họa tiết trang trí để nó trở nên sống động hơn.
Có thể thấy,Gothic cũng đã đáp ứng được rất nhiều điều cho kĩ thuật xây dựng và Kiến trúc trong một thời gian dài như vậy.
